Sint Lucas tekent Maria met kind
Rogier van der Weyden schildert de evangelist Lucas, die op één knie neerknielt voor Maria en Jezus. Hij tekent haar portret met een zilverstift op een vel papier dat bevestigd is op een houten plankje. Maria zit nederig op de vloer voor een troon, waarboven een baldakijn van goudbrokaat hangt. De troon zinspeelt op haar status als koningin van de hemel. Ze geeft haar zoon de borst. Het geheel speelt zich af in een burgerlijk interieur met een prachtig uitzicht op een binnenhofje, een rivier en een levendig stadje. In een vertrek achter Lucas is zijn schrijfgestoelte zichtbaar met daarop een boek afgebeeld. Hiermee wordt verwezen naar het evangelie dat Lucas volgens de overlevering heeft
De voorstelling is gebaseerd op een legende uit de zesde eeuw, waarin wordt verteld dat Lucas het portret van Maria schildert. Om deze reden is de heilige Lucas de beschermheilige van de schilders en worden de gilden waarin de schilders zijn verenigd, vaak naar hem vernoemd. Dit verhaal is dan ook een geliefd thema als altaarstuk voor de kapel van het Sint-Lucasgilde.
In het schilderij combineerde Rogier van der Weyden op voortreffelijke wijze de gotische erfenis van gestileerde patronen met een nieuw gevoel van naturalisme. Hij herhaalde echter niet alleen wat in zijn tijd gebruikelijk was, maar bewerkte details om een ingewikkeld programma van symbolen te creëren:
- De omheinde tuin in dit schilderij verwijst naar de ‘hortus conclusus’ en symboliseert de zuiverheid van de Maagd.
- De gesneden figuren van Adam en Eva op de rechterleuning van de troon symboliseren de rol van Christus en Maria bij het verlossen van de mensheid van de erfzonde.
- Maria zit niet op de troon zelf, maar op het opstapje waarmee Van der Weyden haar nederigheid schildert.
- Lucas maakt knielend nederig een schets op een blad papier ter voorbereiding van een geschilderd portret.
- Een open boek op een lessenaar en de stier aan de uiterste rechterrand identificeren Lucas als de evangelist.